De Poolse rechtstaat staat zo ernstig onder druk dat de Europese Commissie voor het eerst een artikel 7-procedure is gestart, die procedure staat ook wel bekend als de nucliaire optie, omdat Polen daardoor haar stemrecht in de EU kan verliezen. Europarlemenariër Judith Sargentini steunt dat besluit, samen met een meerderheid in de commissie Burgelijke Vrijheden, en vraagt aan de EU-landen om snel actie te ondernemen.
“De achteruitgang van de rechtsstaat in Polen is dramatisch en de situatie is acuut”, reageert Sargentini. “Het politieke bestuur van Polen is een autoritair regime aan het worden. We moeten snel ingrijpen.” Sargentini is namens de Europese Groenen woordvoerder bescherming rechtstaat en democratie.
Hoe kon het zover komen in Polen?
De huidige conservatieve regering trad in het najaar van 2015 aan en besloot om in hoog tempo hervormingen in te voeren die onder meer de rechterlijke onafhankelijkheid ondermijnen en de persvrijheid, de vrijheid te demonstreren en het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen inperken.
Zo wil de Poolse regering dat de minister van Justitie rechters kan aanstellen en ontslaan zonder dat daar een beroep tegen mogelijk is. Dit bedreigt het werk van het rechterlijke apparaat omdat dat onafhankelijk van politieke bemoeienis moet kunnen opereren.
“Een onafhankelijke rechterlijke macht is de hoeksteen van een rechtsstaat”, stelt Sargentini. De keuze van de Poolse regering om van een gezonde democratie naar een autoritaire regime te evolueren, is gevaarlijk voor de Poolse burgers, de Europese samenwerking en het investeringsklimaat.
Sargentini: “Hoe kan de Nederlandse rechter er nog op vertrouwen dat bijvoorbeeld een uitleveringsverzoek van Polen in strafzaken correct is gedaan en dat de verdachte daar een volledig eerlijk proces zal krijgen?”
Wat doet de Europese Commissie?
De Europese Commissie is al sinds januari 2016 in gesprek met Polen over al deze wijzigingen en probeert de Poolse regering te bewegen om af te zien van dergelijke ingrijpende veranderingen. De Europese Commissie stelt volgens Sargentini terecht vast dat er sprake is van schendingen van Europese waarden zoals fundamentele rechten, democratie en rechtsstaat.
Maar de Poolse regering weigert van koers te veranderen en neemt het vaak niet nauw met uitspraken van de Europese rechter. Zo besloot Polen om door te gaan met het kappen van bomen in het laatste Europese oerbos, het Białowieża-woud (beschermd door UNESCO), terwijl de Europese rechter uitdrukkelijk een kapverbod oplegde.
“Onze gezamenlijke Europese normen en waarden staan op het spel wanneer EU-landen zich niets aantrekken van uitspraken van de Europese rechtbank,” zegt Sargentini. “Dat is zeer gevaarlijk. Europese wet en regelgeving is er niet voor niets en wanneer landen die aan hun laars lappen moeten wij als overige Europese landen ingrijpen om de rechten van de inwoners van dat land te waarborgen.”
Als een lidstaat Europese afspraken blijft schenden, dan moet deze verantwoording afleggen aan de Europese rechter. Anders ondermijnt dit de bescherming van Europese burgers en hun vertrouwen in Europese samenwerking in heel Europa.
Kan het Europarlement niks doen?
In november nam het Europarlement een resolutie aan waarin het de commissie Burgerlijke Vrijheden opdraagt om zelf te onderzoeken of er sprake kan zijn van een artikel 7-procedure tegen Polen. Dit onderzoek is nog niet gestart en zal naar meer onderwerpen kijken dan waar de Europese Commissie naar kijkt. Sargentini nu een soortgelijk onderzoek naar Hongarije.
Wat betekent die artikel 7-procedure precies?
Het toepassen van artikel 7 uit het Europees verdrag kan er toe leiden dat Polen uiteindelijk haar stemrecht in de Europese Raad van Ministers verliest of dat het de toegang tot de interne markt wordt ontzegd. Om daadwerkelijk een land te kunnen straffen moeten alle EU-landen het hier mee eens zijn.
Sargentini: “Wanneer landen lid worden van de EU dan moeten zij zich houden aan onze basisregels. Dat is: een eerlijke democratie, een onafhankelijke rechterlijke macht, het garanderen van fundamentele rechten. Het is nu aan de Europese regeringsleiders om die basisregels ook de handhaven als een land al lid is van de Europese Unie.”