Iedereen die het klimaatnieuws op de voet volgt, kan het moeilijk missen: Alles draait momenteel om de ratificatie van het wereldwijde klimaatakkoord dat vorig jaar in Parijs werd gesloten. Terwijl belangrijke landen als China, de VS en Brazilië het akkoord snel officieel bekrachtigden, lopen de Europese Unie en de EU-landen het risico om een internationaal modderfiguur te slaan. Als ratificatie te traag gaat, dan kan het verdrag al ingaan zónder dat de EU op de volgende klimaattop in Marrakesh mag meepraten.

Wat nu? Vrijdag 30 september wordt een doorslaggevende dag, dan hebben de EU-ministers van milieu de kans om in te stemmen met een voor Europa unieke oplossing. We lichten de situatie toe in zes vragen en antwoorden.

1. Ratificatie, hoe zat dat ook alweer?

De meeste nationale regeringen hebben het Verdrag van Parijs al ondertekend. Daarmee zijn ze er echter nog niet: internationaal recht vereist ratificatie, ofwel goedkeuring door het nationale parlement. Artikel 21 van het akkoord stelt dat het akkoord zelf pas in werking treedt zodra het geratificeerd is door 55 landen die gezamenlijk minstens 55 procent van de wereldwijde broeikasgasemissies vertegenwoordigen. Een ratificatie telt pas nadat het officieel ingediend is bij de VN. Dertig dagen nadat de twee ratificatiedrempels gehaald zijn treedt het Verdrag van Parijs officieel in werking.

2. Hoe dicht zijn we bij inwerkingtreding van het Parijs-akkoord?

We zitten al aardig in de buurt. De exacte stand van zaken (http://unfccc.int/paris_agreement/items/9444.php) staat op de website van de VN-organisatie voor klimaat UNFCCC. Op het moment van schrijven zitten we op 60 landen en 47,76 procent van de emissies. Ratificatie van alle EU-landen (12,1 procent) of Rusland (7,53 procent) zou genoeg zijn om de drempel van 55 procent te overschrijden. Landen als India, Japan en Canada stoten ook relatief veel uit, maar niet voldoende om in hun eentje inwerkingtreding at te dwingen, zoals deze kaart mooi laat zien. Maar volgens de laatste verwachting zullen zowel India als Canada op tijd ratificeren, waarmee de score op 53,84 procent komt.

3. Waarom is er druk op de EU om snel te ratificeren?

Europa heeft de sleutel tot inwerkingtreding in handen. Vrijdag 7 oktober is een belangrijke deadline voor de EU. Zoals gezegd treedt het verdrag in werking dertig dagen nadat de beide ratificatiedrempels zijn gehaald. Op 7 november begint de jaarlijkse klimaattop (COP22) in het Marokkaanse Marrakesh.

Halen we de deadline, dan kunnen we in Marrakesh een nieuw besluitvormend orgaan in het leven roepen: de CMA (een welkome afkorting van: Conference of the Parties serving as the meeting of the Parties to the Paris Agreement). De CMA beslist over de verdere uitwerking van het Verdrag van Parijs. De EU wil niet gezien worden als degene die dit proces verhindert door te laat te ratificeren.

Verder heerst er de angst dat zonder de EU de drempel van 55 procent gehaald wordt. Dat zou kunnen betekenen dat de CMA in leven wordt geroepen zonder dat de EU mee mag besluiten. In dat geval heeft de EU echter nog een week extra de tijd, tot 14 oktober, om haar ratificatie in te dienen. De eerste zitting van de CMA vindt namelijk pas op 14 november plaats. Op dat moment zou de ratificatie van de EU geldig zijn (de dertig dagen zijn verstreken) en kan de EU meestemmen bij het nemen van besluiten.

Tot slot spelen ook de verkiezingen in de Verenigde Staten een rol. Donald Trump kan president worden tijdens de klimaattop. Hij heeft al aangegeven uit het Parijs-akkoord te stappen. Maar als het Verdrag van Parijs tegen die tijd al in werking is getreden, dan kan hij de VS minder eenvoudig terugtrekken. Ook is annuleren van het akkoord dan niet meer mogelijk, de inwerkingtreding kan immers niet worden teruggedraaid.

4. Hoe staat het met de ratificatie van de EU?

Vijf EU-landen hebben het verdrag geratificeerd: Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Oostenrijk en Slowakije. Hun emissies tellen echter nog niet mee richting de drempel van 55 procent, dat gebeurt pas zodra de EU als geheel heeft geratificeerd. EU-landen dringen hun emissies immers terug via gezamenlijk beleid. Normaal gesproken dient de EU tegelijkertijd met alle individuele lidstaten haar ratificatie in bij de VN. Dat gaat nooit lukken voor vrijdag 7 oktober. Neem bijvoorbeeld een land als België, daar moet het verdrag zelfs nog door drie gewesten goedgekeurd worden en dan pas kan er op federaal niveau over gestemd worden - ratificatie van het Kyotoprotocol kostte onze zuiderburen zeven jaar.

5. Hoe gaat de EU deze situatie oplossen?

De Europese Commissie is heel pragmatisch met een ratificatievoorstel op EU-niveau gekomen. Stemt een gekwalificeerde meerderheid voor, dan ratificeert de EU zonder te wachten op de lidstaten. Een precedent. Nog nooit eerder heeft de EU dat gedaan met een internationaal verdrag. Lidstaten zijn dan ook huiverig. In Marrakesh zal dan de situatie ontstaan waarbij de EU onderhandelt namens lidstaten die zelf niet bevoegd zijn om iets te zeggen. Alle lidstaten die niet voor 14 oktober hun ratificatie ingeleverd hebben, mogen enkel als toeschouwer plaats nemen in de CMA.

Op 30 september komen de milieuministers bij elkaar om een besluit te nemen. Wat meehelpt, is dat Slowakije het roulerend voorzitterschap van de EU heeft. Ook zij voelen nu druk op hun schouders. Van notoire vertrager is het land ineens veranderd in ratificatie-aanjager. Het is daardoor onwaarschijnlijk dat het dwarsligger Polen lukt om een blokkerende minderheid bij elkaar te krijgen.

Als de milieuministers het voorstel aannemen, dan moet de week daarna het Europees Parlement instemmen. Het Europees Parlement heeft echter eerder al aangegeven akkoord te zijn met ratificatie.

6. En Nederland?

Nederland heeft het verdrag ook nog steeds niet geratificeerd. Het is onduidelijk waarom het kabinet zo lang wacht. Behulpzaam is het treuzelen in ieder geval niet. Er zijn in Nederland twee weken nodig voor ratificatie. Eerst moet de Tweede Kamer stemmen, de week daarna kan de Eerste Kamer zich erover uitspreken. Er moet dus haast gemaakt worden. Als dat niet gebeurd is voor 14 oktober, dan loopt ook Nederland de kans om slechts als toeschouwer naar Marrakesh te gaan.