Precies twee jaar geleden kwam in de Verenigde Staten aan het licht dat dieselauto’s van Volkswagen met sjoemelsoftware meer luchtvervuiling veroorzaken dan ze mogen. Ook in Europa bleken autofabrikanten op grote schaal zich niet aan de wet te houden. Toch rijden er vandaag naar schatting nog bijna 35 miljoen dieselauto’s in Europa rond die teveel uitstoten. Een terugblik op twee jaar Dieselgate.

September 2015: In de Amerikaanse staat Californië doen autoriteiten onderzoek naar de uitstoot van stikstofoxides (NOx) bij dieselauto’s van Volkswagen, na een tip van een milieuorganisatie. Er bleek sprake te zijn van sjoemelsoftware; een defeat device zorgde ervoor dat een auto tijdens een test in een laboratorium minder uitstootte dan in de praktijk op de weg. Ook in Europa gebruikte Volkswagen deze sjoemelsoftware, zo bleek.

Parlementaire enquete op initief van de Europese Groenen

Nadat dieselgate aan het licht kwam, stelde het Europees Parlement – op initiatief van de Europese Groenen – een parlementaire enquête in. De onderzoekcommissie, met Europarlementariër Bas Eickhout als coördinator namens de Europese Groenen, deed een jaar lang onderzoek naar de rol van de Europese Commissie en de EU-landen. Tijdens het onderzoek bleek dat veel meer Europese automakers gebruik maken van sjoemelsoftware.

De uitkomsten van de enquête waren stevig: De Europese Commissie en vooral de EU-landen negeerden eerdere aanwijzingen en faalden ernstig in het controleren van de nationale instanties die een nieuw autotype goedkeuren voor op de weg. Ze hadden al veel eerder strenge maatregelen moeten nemen.

Typegoedkeuring tussen nationaal en Europees

Een auto die in één land wordt goedgekeurd, mag in de hele EU de weg op. In Nederland zorgt de RDW voor deze zogenaamde typegoedkeuring. Maar ook alleen die ene typegoedkeuringsinstantie kan de goedkeuring ook weer intrekken als blijkt dat er gesjoemeld is. Belangenverstrengeling is zo onvermijdelijk. De Duitse instantie KBA houdt de hand boven het hoofd van Duitse autofabrikanten en de Italianen houden vol dat Fiat niks verkeerds doet, terwijl in de VS er steeds meer beschuldigingen opduiken.

Als het aan GroenLinks ligt, komt er snel onafhankelijk Europees toezicht op de auto’s die op de Europese markt verschijnen, alleen zo kunnen we een nieuw dieselgate voorkomen. Helaas blijven de EU-landen dwars liggen, en lijken ze voorlopig in de onderhandelingen voor een nieuw typegoedkeuringssysteem hun hakken in het zand te zetten.

De Europese Commissie heeft inmiddels duidelijke richtlijnen voor EU-landen over het zoeken naar sjoemelsoftware. Maar de EU-landen blijven op hun handen zitten, meer druk van de Europese Commissie is absoluut nodig hier. Maar, tot op heden loopt er alleen een inbreukprocedure naar sjoemelsoftware bij Fiat. Onze eigen analyse, waarbij we de richtlijnen toepasten op basis van vrij beschikbare data, stelt dat er veel meer misbruik is in Europa. Als de Europese Commissie zijn eigen richtlijnen serieus zou nemen, dan had het al veel meer verschillende inbreukprocedures moeten opstarten om landen op de vingers te tikken.

Verboden kartelafspraken

In juli 2017 publiceert het Duitse tijdschrift Der Spiegel dat Volkswagen, Daimler, BMW, Audi en Porsche kartelafspraken hebben gemaakt, onder andere over de grootte van Adblue-tanks. Dat middel wordt gebruikt om de uitstoot van stikstofoxide terug te brengen. Die tanks blijken veel te klein om ervoor te zorgen dat het middel regelmatig gebruikt wordt als een auto de weg op gaat. De Europese Commissie doet nu onderzoek naar deze kartelafspraken.

Eind juli brengt OLAF, het antifraudebureau van de EU, ook aan het licht dat Volkswagen mogelijk in totaal 400 miljoen euro aan leningen van de Europese Investeringsbank heeft gebruikt om de sjoemelsoftware te ontwikkelen, terwijl de leningen specifiek bedoeld waren om schonere auto’s te ontwikkelen. Er wordt een onderzoek ingesteld.

Dieselgipfel

Gebukt onder al die schandalen neemt de Duitse overheid de vlucht vooruit en organiseert een dieselgipfel begin augustus in Berlijn. De verwachtingen worden echter helemaal niet ingelost: autofabrikanten beloven van 5,3 miljoen dieselauto’s de software te updaten. In het buitenland ziet men de uitkomst van deze top onvoldoende. In bijna alle gevallen zijn ook hardware-updates nodig om de wettelijke standaarden te halen, een software-update alleen is niet voldoende. Later sluit zelfs het Duitse ministerie van Milieu zich daarbij aan.

In september organiseert Merkel een bijeenkomst met Duitse steden die zwaar lijden onder luchtkwaliteit. De reden is voor de hand liggend: Het afgelopen jaar hebben in niet minder dan drie steden rechters geoordeeld dat het verbieden van dieselauto’s in de stad een geoorloofde maatregel is, wanneer er geen striktere maatregelen worden genomen om luchtvervuiling te verminderen. Merkel beloofd een verdubbeling van fondsen in de strijd tegen luchtkwaliteit - de electorale link is logisch te leggen. Haar angst voor een dieselban in steden - die de markt voor dieselauto’s zal laten instorten – is duidelijk groter dan de angst voor de extreme luchtvervuiling.

Ook in Nederland grijpt de rechter inmiddels in. De luchtkwaliteit in onze grote steden is onder de wettelijke normen. Het kabinet moet binnen twee weken met maatregelen komen.