Het gaat spannend worden aanstaande woensdag in Straatsburg. Dan stemt het Europees Parlement over de nieuwe wetgeving over conflictmineralen. Het voorstel van de Europese Commissie was zwak en te vrijblijvend. GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini doet er alles aan om de wetgeving aan te scherpen zodat alle producten in Europese winkels vrij zijn van conflictmineralen. Steeds meer Europarlementariërs raken overtuigd van de noodzaak om ambitieuze en bindende wetgeving aan te nemen die ervoor zorgt dat Europese consumenten met hun aankopen niet langer conflicten en mensenrechtenschendingen in stand houden in landen als Congo en Colombia.
Europarlementariër Judith Sargentini zette zich voordat zij in het Europarlement werd gekozen succesvol in voor de strijd tegen bloeddiamanten. Eenmaal gekozen als Europarlementariër blijft ze strijden om de EU ertoe aan te zetten om conflictmineralen aan te pakken. Sargentini schreef in 2014 een rapport op eigen initiatief om de druk voor wetgeving op te voeren. Een meerderheid van het Europees Parlement steunde haar oproep. Inmiddels publiceerde de Europese Commissie wetgevende voorstellen, maar die bereiken wat GroenLinks betreft onvoldoende het doel. Ook internationale campaigners zijn ontevreden over het ambitieniveau.
Het voorstel van de Europese Commissie bereikt wat GroenLinks betreft onvoldoende het doel. Onder druk van de auto-industrie en andere grotere bedrijven presenteerde de Europese Commissie een tandeloos voorstel. GroenLinks wil een effectieve wet om de opbrengsten van mineraalhandel niet meer te laten verdwijnen in de zakken van rebellen en wil dat de consumenten in Europa weten of de producten die zij kopen conflictmineralen bevatten of niet. Ook internationale campaigners, duurzame investeerders, kerkelijk leiders wereldwijd en de Congoleze Sacharovprijs-winnaar Denis Mukwege zijn zeer ontevreden over het ambitieniveau. In 2013 bezocht Sargentini verschillende mijnen in Congo, een van de landen waar de handel in conflictmineralen een spoor van verwoesting achterlaat.
Wat zijn conflictmineralen?
Tin, coltan, wolfraam en goud zijn voorbeelden van grondstoffen die gebruikt worden in onze computers, mobiele telefoons en andere producten die we dagelijks in handen hebben. Deze mineralen komen voor een belangrijk deel uit landen die gebukt gaan onder geweld en oorlog. In plaats van welvaart voor de lokale bevolking leiden deze mineralen tot extra geweld en uitbuiting. Gewapende groepen hebben de mijnen in handen en gebruiken de opbrengst om wapens aan te schaffen en hun strijd te bekostigen. Zo financieren de kopers van deze mineralen, waaronder Europese bedrijven, indirect oorlogen en houden ze erbarmelijke arbeidsomstandigheden in stand.
Op dit moment bespreekt het Europees Parlement wetgeving die hier een einde aan kan maken. De Europese Commissie presenteerde onder druk van de autoindustrie en andere grotere bedrijven een tandeloos voorstel. GroenLinks wil een effectieve wet zodat de opbrengsten van mineraalhandel niet meer verdwijnen in de zakken van rebellen en de consumenten in Europa weten of de producten die zij kopen conflictmineralen bevatten of niet.
Wat gebeurt er al om de handel in conflictmineralen te stoppen?
In de Verenigde Staten zijn beursgenoteerde bedrijven sinds de invoering van de Dodd Frank Act in 2010 verplicht om openheid te geven over het gebruik van mineralen afkomstig uit de Democratische Republiek Congo en omliggende landen. De rapportageverplichtingen zijn gebaseerd op de OESO-richtlijnen voor verantwoorde toeleveringsketens van mineralen uit conflictgebieden. Deze richtlijnen zijn al verwerkt in wetgevende kaders van twaalf landen in Afrika. De EU sprak haar steun uit voor de richtlijnen. Ruim vier jaar na de publicatie van de handleiding blijkt helaas dat slechts twaalf procent van de Europese bedrijven die mineralen gebruiken, de richtlijnen volgt. De Chinese Kamer van Koophandel publiceerde vorig jaar haar eigen handleiding om bedrijven te stimuleren hun keten conflictvrij te maken.
Wat stelt de Europese Commissie voor?
Het EU voorstel moet ervoor zorgen dat opbrengsten uit de handel in mineralen niet meer kunnen worden gebruikt om er gewapende conflicten mee te financieren. Daarnaast zou het voorstel een vraag naar verantwoord gewonnen mineralen uit conflictgebieden creëren en het makkelijker maken voor Europese bedrijven om te voldoen aan de OESO-richtlijnen.
De Europese Commissie doet dit door:
- De introductie van een vrijwillig zelfcertificeringssysteem. Europese bedrijven die meewillen doen moeten de OESO-regels van 'gepaste zorgvuldigheid' (due diligence) toepassen.
- Het voorstel is gericht op de vierhonderd EU-importeurs van ruwe grondstoffen
- De grondstoffen waar het om gaat zijn tin, tantaal, wolfraam en goud
- Het voorstel geldt voor conflictgebieden wereldwijd
Wat vindt GroenLinks?
Sargentini vindt het hoog tijd dat er wetgeving komt die echt een einde maakt aan conflictmineralen. De Europese Unie is na de Verenigde Staten de grootste consumentenmarkt ter wereld. Door alle bedrijven te verplichten om alleen conflictvrije grondstoffen te gebruiken, kunnen we ervoor zorgen dat de hele Europese consumentenmarkt de beschikking krijgt over conflictvrije producten. De vrijblijvendheid die de Europese Commissie voorstelt leidt tot nu toe onvoldoende tot resultaten. Sargentini wil het wetsvoorstel zo aanpassen dat Europese bedrijven verplicht worden om uit te zoeken of zij conflictgrondstoffen gebruiken (op basis van de OESO-richtlijnen). De verplichting geldt wat Sargentini betreft niet alleen voor de importeurs van ruwe materialen, maar ook voor bedrijven die halffabricaten of eindproducten op de Europese markt brengen. Het wetsvoorstel dat nu voorligt geldt alleen voor de handel in tin, tantaal, wolfraam en goud, terwijl de internationale handel in conflictgrondstoffen zich allerminst beperkt tot die vier mineralen, denk hier bijvoorbeeld aan nikkel uit Colombia of jade uit Myanmar. Sargentini pleit ervoor om de wetgeving te verruimen en stelt voor om alle grondstoffen uit conflictgebieden op te nemen in de nieuwe wet. Om dit te bereiken diende zij in februari meer dan honderd amendementen in. Deze zijn nu besproken door de verschillende vakcommissies in het Europees Parlement.
Wie zijn medestanders?
Wereldwijd is er steun voor de ambitieuze aanpak die Sargentini voorstaat. Een aantal voorbeelden:
- Speciaal gezant van de Verenigde Naties voor de mensenrechten in het bedrijfsleven, John Ruggie en winnaar van de Sacharovprijs Denis Mukwege hebben herhaaldelijk opgeroepen om een bindend systeem in te voeren.
- Het bereik van de wet vergroten wordt ondersteund door een groep van duurzame investeerders en investeringsorganisaties, samen goed voor 855 miljard euro.
- een brede coalitie van ngo's die op conflictmineralen werken, waaronder Amnesty International en Global Witness steunen aanscherping van de voorstellen. Ook in Nederland pleiten verschillende organisaties voor verdergaande wetgeving.
- Honderden kerkelijk leiders vanuit de hele wereld roepen het Europarlement op om bindende wetgeving aan te nemen voor alle importeurs van ruwe materialen, halffabricaten en eindproducten.
Wat vinden andere partijen?
Binnen de fracties van de sociaaldemocraten, de Groenen, extreemlinks en een groot gedeelte van de EFDD is men het eens over de noodzaak om ambitieuze wetgeving aan te nemen. Wetgeving die bindend is, niet enkel gericht op de importeurs van ruwe grondstoffen maar ook op importeurs van halffabricaten en eindproducten en tot slot, die aantal mineralen die het betreft uitbreidt.
Eerder nam de parlementscommissie Ontwikkelingssamenwerking met een overgrote meerderheid alle voorstellen van Sargentini over. In de commissie Internationale Handel werden de transparantieregels verplicht gemaakt, maar slechts voor twintig bedrijven: de smelters en raffinaderijen van tin, tantaal, wolfraam en goud. Dat creëert niet alleen een ongelijk speelveld, maar heeft ook geen effect op de producenten buiten Europa die nog steeds vrijelijk conflictmineralen op de Europese markt kunnen brengen.
Een groep liberalen en christendemocraten sloten zich al aan bij de positie van de Groenen. Een gedeelte van deze fracties volgt echter nog steeds de lijn van Business Europe, die bedrijven enkel vrijblijvend willen vragen om transparantie in hun keten aan te tonen. Een andere groep binnen deze fracties lijkt zich aan te sluiten bij het marktverstorende idee om de verplichtingen enkel voor een kleine groep bedrijven de laten gelden. Hieronder vallen ook de fracties van D66, VVD en het CDA. Ze creëren hiermee een grote kloof tussen het Europese en het Amerikaanse systeem, dat wel bindend is en niet enkel gericht op ruwe grondstoffen.
Hoe verloopt het wetgevend proces?
Plenaire behandeling van het voorstel staat gepland voor de plenaire zitting in Straatsburg in mei. Aanstaande dinsdag debatteert het Europarlement, woensdag zijn de stemmingen.
Daarna moeten ook de EU-lidstaten tot een standpunt komen in de Raad van Ministers (de ministers van Financiën van alle 28 lidstaten). Uiteindelijk zullen er onderhandelingen tussen de Raad van Ministers en het Europees Parlement plaatsvinden om tot een finaal akkoord te komen over de wetgeving.
De Nederlandse minister Liliane Ploumen van Ontwikkelingssamenwerking en Handel lijkt helaas het zwakke Commissievoorstel te volgen. Dit is een gemiste kans om concrete invulling te geven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen, speerpunt van de hulp en agenda van de minister.