Rond de jaarwisseling kwam in Duitsland een schandaal rond dioxinevergiftiging aan het licht. Na de vondst van het kankerverwekkende gif dioxine in veevoer werden meer dan 4.500 boerderijen in Duitsland gesloten. Vanuit Brussel houdt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout de situatie nauwlettend in de gaten. Enkele antwoorden op veelgestelde vragen over het dioxineschandaal.

Wat is er gebeurd?

Het Nederlandse bedrijf Olivet heeft als tussenhandelaar een partij vetzuur verkocht aan het Duitse veevoederbedrijf Harles & Jentzsch. Olivet had de bewuste partij op zijn beurt gekocht van biodieselproducent Petrotec AG (waar het vet een restproduct was). Het was nadrukkelijk niet de bedoeling dat het industriële vet als grondstof voor veevoeder zou worden gebruikt, maar dat heeft het Duitse bedrijf Harles & Jentzsch wel gedaan. (Het is op dit moment nog onduidelijk of er sprake is van opzet.) Veevoederbedrijven mogen technisch vet nooit in veevoer gebruiken. Het technisch vet was vervuild met dioxine en dat heeft ertoe geleid dat er meer dioxine in het veevoer is gekomen dan wettelijk is toegestaan.

Wanneer kwam dit aan het licht?

Het veevoerbedrijf Wulfa-Mast uit de deelstaat Nedersaksen bracht het schandaal op 23 december 2010 aan het rollen door melding te maken van de verhoogde niveau van dioxine. Volgens het Duitse ministerie van Landbouw wist dit bedrijf al een maand eerder dat een verwerkte partij vet verontreinigd was.

Het bedrijf Harles & Jentzsch wist echter al veel eerder dat het maximumwaarde dioxine overschreed. Op 19 maart 2010 stelde een particulier laboratorium vast dat een monster van Harles & Jentzsch teveel dioxine bevatte. De toegestane maximumwaarde van 0,75 nanogram dioxine per kilogram vet werd met meer dan het dubbele overschreden. Ook na maart 2010 zijn volgens het ministerie van Landbouw van Sleeswijk-Holstein bij eigen controles van Harles & Jentzsch ongerechtigheden geconstateerd, maar deze werden niet gemeld. Pas op 27 december 2010 is het ministerie op de hoogte gesteld. Het blijkt nu dat in sommige gevallen de hoeveelheid dioxine in eieren het Europese maximumniveau met een factor vier overschreed.

Hoe groot is het probleem?

Dat is nog onbekend. In heel Duitsland werden meer dan 4.700 veehouderijen gesloten. Het gaat overwegend om varkensmesterijen, het overgrote deel in de deelstaat Nedersaksen. Ook pluimveehouderijen zijn getroffen.

Na onderzoek van de overheid bleek dat het dioxinegehalte in rauwe melk en melkproducten in geen enkel geval is overschreden. De autoriteiten hieven daarom zaterdag 8 januari de blokkade van honderden melkveehouders op. Wel werd een te hoge concentratie dioxine aangetroffen in het vlees van legkippen en in eieren op een boerderij in Nordrhein-Westfalen. De besmette legkippen zijn inmiddels vernietigd en de vervuilde eieren zijn uit de handel gehaald.

Is Nederland geraakt?

Het met dioxine besmette veevoer heeft Duitsland niet verlaten. Er zijn dus ook geen Nederlandse dieren die dit besmette veevoer hebben gegeten. Wel zijn er twee partijen met eieren geleverd aan een Nederlands bedrijf in Barneveld. Het gaat om totaal 136.000 eieren. De nieuwe Voedsel- en Warenautoriteit (nVWA) heeft aangegeven dat de eieren niet direct in winkels terecht zijn gekomen. Een groot deel van de eieren is weer geëxporteerd naar het buitenland en een klein deel van de eieren (tien procent) is verwerkt in levensmiddelen zoals sauzen. Deze producten zijn in de voedselketen terechtgekomen, maar omdat de mogelijke hoeveelheid dioxine zeer verdund is, is het mogelijke risico voor de volksgezondheid volgens nVWA minimaal. Later werd bekend dat de partij eieren niet teveel dioxine bevatte en de eieren zijn inmiddels vrijgegeven.

Is dioxine giftig?

Dioxine is een verzamelnaam voor een paar honderd verschillende stoffen. Het is vooral bij langdurige inname schadelijk en het breekt maar langzaam af in het menselijk lichaam. Dioxine lost niet op in water maar wel in vet. Sommige soorten dioxine hechten zich aan celeiwitten en verstoren daardoor de celgroei. Dat vergroot de kans op kanker, kan geboorteafwijkingen veroorzaken en de beïnvloedt de hormoonhuishouding. De veilige limiet voor dioxine-inname ligt op een paar picogram per dag. De Oekraïense politicus Joesjtsjenko werd in 2004 met een enorme hoeveelheid dioxine vergiftigd.

Wat zijn de stappen die nu ondernomen worden?

De Europese Commissie wil de productie en het transport van industriële en voedingsvetten beter van elkaar scheiden. Volgens de Duitse minister van Landbouw, Ilse Aigner, is er in dit geval sprake van criminele activiteiten en moet de Duitse justitie hard optreden. Bovendien hangt Harles & Jentzsch een miljoenenclaim boven het hoofd voor de schade die ze andere bedrijven heeft toegebracht. Zuid-Korea blokkeert de import van varkensvlees uit Duitsland en Rusland heeft de controles op gevogelte en varkensvlees uit Duitsland verscherpt.

Wat doet GroenLinks Europa?

GroenLinks volgt de vooruitgang in dit dossier nauwlettend. Zo steunden de Europese Groenen het verzoek tot een plenair debat in het Europees Parlement. Het lijkt erop dat het probleem niet zit bij EU-wetten en er zijn vooralsnog geen redenen om bestaande EU-wetten aan te passen. Het verplicht opsplitsen van de productie en het transport van industriële vetten en voedingsvetten om 'ongelukken' te voorkomen, is overigens wel een gebied waar extra regelgeving zinvol zou kunnen zijn. Het blijft echter de vraag of dit soort maatregelen de misbruiken van industrieën kunnen voorkomen.

Daarnaast lijkt de Europese situatie waarin bedrijven zichzelf controleren en testen niet optimaal. De verhoogde dioxinewaardes zijn al in maart 2010 geconstateerd bij het Duitse veevoederbedrijf Harles & Jentzsch, maar zijn pas eind december aan het licht gekomen. Naast deze zelfcontrole van bedrijven, voeren overheden steekproefsgewijs controles uit. Overheden beschikken echter niet over de capaciteiten om zelf alle bedrijven te inspecteren. Hieruit blijkt wederom dat nationale inspecties niet afdoende werken, terwijl de consequenties grensoverschrijdend zijn.