Donderdag bespreekt eurocommissaris Frans Timmermans met het Europees Parlement de rechtsstaat in Polen, die door maatregelen van de Poolse regering al ruim anderhalf jaar zwaar onder druk staat. GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini maakt zich grote zorgen over de ontwikkelingen en volgt ze op de voet. Ook omdat ze namens het Europarlement onderzoek doet naar de uitholling van de rechtsstaat in Hongarije.

“Wanneer landen lid worden van de EU dan moeten zij zich houden aan de basisregels”, legt Sargentini uit. Een eerlijke democratie, een onafhankelijke rechterlijke macht, het garanderen van fundamentele rechten.

“Dat zijn de waarden waarop de EU gestoeld is en die maken dat wij burgers in een vrije en veilige omgeving kunnen leven.”

Artikel 7

In juli waarschuwde de Europese Commissie Polen al dat ze er niet voor zouden terugdeinzen om artikel 7 in te roepen, het artikel in het Europees Verdrag waarmee een land het stemrecht ontnomen kan worden als het zich niet aan Europese grondrechten houdt. Polen bleek hier niet van onder de indruk en liet weten door te gaan met haar plannen die de onafhankelijkheid van de Poolse rechtspraak ondermijnt.

“De tijd van enkel praten is voorbij”, stelt Sargentini. “De softe aanpak van de Europese Commissie  werkt niet als een EU-land er bewust voor kiest om onze Europese gedeelde waarden van democratie en rechtsstaat geweld aan te doen.”

Europese standaarden

Volgens Sargentini voldoet Polen niet langer aan de standaarden waar EU-landen zich volgens de afspraken aan moeten houden. Nadat de politieke partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) een absolute meerderheid won in het Poolse parlement, legt het de controle van de staatsmedia volledig bij de regering en begon het de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht steeds verder uit te kleden. De minister van Justitie kan nu rechters in gerechtshoven ontslaan en benoemen.

“Een onafhankelijke rechterlijke macht is de hoeksteen van een rechtsstaat. De Poolse regering kiest er bewust voor om van een gezonde democratie af te drijven naar een autoritair regime.” Dat is gevaarlijk voor Poolse burgers en voor onze Europese samenwerking, waarschuwt Sargentini.

Als concreet voorbeeld noemt Sargentini de Poolse journalist Tomasz Piatek die terechtstaat voor smaad omdat hij onthullingen deed over banden tussen de Poolse minister van Defensie en de Russische geheime dienst. “Is hij verzekerd van een eerlijk proces als de rechter voor z’n baan afhankelijk is van de Poolse regering?”

Nieuwe procedure

In januari 2016 begon de Europese Commissie een nieuwe procedure om in overleg met Polen de rechtstaat te beschermen. Inmiddels zijn alle stappen doorlopen tot aan het inroepen van artikel 7, dat dus het stemrecht van Polen in de raad van ministers kan afnemen, maar er is geen verbetering te zien.

Sterker: De Poolse regering geeft openlijk toe haar plannen door te drukken. Zo oordeelde de EU-rechter onlangs dat Polen per direct moet stoppen met het kappen van bomen in Białowieża-bos (het laatste Europese oerbos, beschermd door UNESCO) maar de Poolse milieuminister trekt zich er niets van aan.

“Onze gezamenlijke Europese normen en waarden staan op het spel als EU-landen zich niets aantrekken van uitspraken van de Europese rechtbank. Dat is zeer gevaarlijk”, zegt Sargentini. “Het is aan de overige EU-landen  om in te grijpen om de rechten van de inwoners en van alle Europeanen te waarborgen.”

Hongarije

De Europese Commissie heeft meermaals aangegeven niet te schromen om artikel 7 in te roepen. Sargentini ziet graag dezelfde stappen voor Hongarije, maar omdat die vooralsnog uitblijft, besloot het Europees Parlement een eigen onderzoek te starten naar de uitholling van de rechtsstaat in Hongarije.

Sargentini zal dit onderzoek naar Hongarije leiden. “Een democratie in verval schreeuwt om snelle reactie. We zien aan Polen en Hongarije dat de jarenlange gesprekken weinig nut hebben. Integendeel. Dan is het dus tijd om maatregelen te nemen.”