Klimaattoppen verlopen vaak chaotisch en je weet lang niet altijd wat er op het eind van de rit in de conclusies zal staan, ook dit jaar was het spannend tot in de vroege uurtjes. Helaas was er geen positieve verrassing wat betreft de uitkomst van de top. De meeste mensen die hier rondlopen vechten voor een betere toekomst en willen elk jaar tot iets beters komen. Dit jaar moet ik echter concluderen dat we wat betreft klimaatambitie toch vooral een cruciaal jaar verloren hebben.
In Glasgow werd afgesproken het anders zo trage VN-proces, met vijfjaarlijkse doelen, te versnellen. Landen werden verzocht voor eind 2022 nieuwe doelen in te leveren. Dat proces heeft op deze top niks opgeleverd. 2022 werd 2023, de afspraken zijn nauwelijks concreter geworden. Europa vocht daarom vooral om nieuwe klimaatambitie in de tekst te krijgen, zoals het pieken van de uitstoot voor 2025. Al snel werd duidelijk dat veel landen niet verder wilden gaan dan de klimaatambitie van Glasgow vorig jaar, of de tekst zelfs wilden afzwakken. Europa moest daarom tot het eind vechten om de ambitie van vorig jaar overeind te houden. Dit is simpelweg onvoldoende als we we de klimaatdoelen willen halen. En dus ligt er een immense opdracht voor de klimaattop volgend jaar.
Ook de discussie over het uitfaseren van fossiele brandstoffen - de veroorzakers van klimaatverandering - werd beslecht in het voordeel van olie- en gas(t)landen. Om onder de 1,5 graad te blijven is het noodzakelijk om geen nieuwe fossiele infrastructuur meer aan te leggen. Op de top werd duidelijk dat India de uitfasering van alle fossiele brandstoffen kon steunen, waardoor er momentum ontstond om dit op te nemen in de eindtekst. Toch wisten landen als Egypte, Rusland en Saudi Arabië dit uit de tekst te houden. Hun eigenbelang bleek groter dan de toekomst van ons allemaal. Het valt niet uit te leggen dat de conclusies van een klimaattop totaal voorbij gaan aan de oorzaak van de klimaatcrisis. Met Dubai als gastland volgend jaar, vrees ik dat deze cognitieve dissonantie nog wel even in stand blijft.
Dat de top zo weinig oplevert op klimaatambitie, komt vooral omdat het vergoeden van klimaatschade de agenda domineerde. Ook landen die normaal strijden voor meer ambitie, lieten nauwelijks van zich horen omdat ze de overeenstemming tussen ontwikkelingslanden niet wilde verstoren: zij zouden alleen akkoord gaan als het zou komen tot het vergoeden van klimaatschade. De EU toonde leiderschap en doorbrak de patstelling, die hier tot eergister bestond, door zich voor een fonds uit te spreken. Helaas kwam er nauwelijks iets concreets uit, omdat er een hevige discussie ontstond over hoe het fonds gevuld moet worden en wie er in aanmerking komt voor geld. Dit wordt het komend jaar uitgewerkt. Reken maar dat we hier nog niet het laatste woord over gehoord hebben.
Met deze uitkomst van de top kunnen we alleen maar hopen dat het grote gat dat er bestond tussen rijk en arm voor, maar ook tijdens deze top, met het nieuwe fonds wordt omgezet in meer vertrouwen in aanloop naar volgend jaar. Ook in de afgelopen jaren bleek dat er alleen grote stappen gemaakt kunnen worden als er een brug geslagen wordt. Nu klimaatverandering voor steeds meer mensen dagelijkse realiteit is, zal solidariteit een steeds grotere rol spelen – naast het omzetten van ambitie in actie. Laat dit een harde les zijn voor volgend jaar: klimaatambitie en solidariteit zijn nu twee kanten van dezelfde medaille.
“Leven op Tuvalu is als leven op een zinkend schip,’’ vertelt Samuelu, mijn collega parlementariër uit Tuvalu me tijdens de klimaattop. Jongeren hebben geen toekomst en proberen van het eiland af te komen. Zeespiegelstijging gaat veel harder dan verwacht. Hetzelfde hoor ik van Riddhi uit Sint Maarten, dat verwoest werd door een orkaan en nu is het afwachten op de volgende klap. Zij kwam op eigen houtje naar de klimaattop om te pleiten voor een eerlijk fonds voor klimaatschade. Of Rebecca uit Zuid-Soedan, die ziet hoe de droogte steeds meer om zich heen grijpt wat vooral op de levens van jonge vrouwen groot effect heeft. Het vee sterft, de mannen trekken weg voor werk en de jonge meiden stoppen met school en nemen de zorg voor het gezin over.
Sinds gisteravond is het spel dan echt op de wagen. Om acht uur begon een plenaire vergadering waar Timmermans onverwacht iets aankondigde: de EU is bereid een fonds te steunen voor het vergoeden van klimaatfinanciering en wil daar afspraken over maken op deze top. Tegelijkertijd kwamen de eerste teksten van werkgroepen naar buiten, waarna vanochtend dan toch eindelijk een eerste officiële concept-conclusie uitkwam. Op deze – officieel – laatste dag van de top, kunnen we eindelijk praten over concrete voorstellen.
Deze ochtend verscheen er een tekst van het Egyptisch presidentschap: een warrig discussiestuk, geen officiële ‘concept-conclusie’ die je rond deze tijd wel zou verwachten. Niet alleen het proces, maar ook de tekst is problematisch, voor sommige landen zelfs aanstootgevend. Wat betreft het vergoeden van klimaatschade is de tekst nog open; controversiëler is het stuk over klimaatambitie. Zo zouden rijke landen in 2030 al klimaatneutraal moeten zijn. Zelfs als Groene politicus zie ik dat dit onrealistisch is, bovendien werkt dit alleen maar frustratie in de hand. Het voelt als een ongeloofwaardig hoog bod, wat we de komende dagen in balans moeten krijgen.
Vandaag begon vroeg met een ontbijt met Groenen van over de hele wereld. Ook buiten Europa is klimaat een steeds belangrijker reden voor iemands politieke keuze – als die keuze er al is. Helaas is dat in Egypte niet het geval. De mensenrechtensituatie is daarom ook een belangrijk thema tijdens de gesprekken hier op de top. Veel mensen zitten vast omdat ze zich uitspreken, velen zijn bang hun mening te verkondigen. Ook op de top zijn de veiligheidsdiensten aanwezig, als cameraman of technicus, die vooral NGO’s goed in de gaten houden.
Gisteren zijn de hoofdonderhandelaars van alle verschillende delegaties aangekomen en het begint nu op te warmen in de onderhandelingskamers. Dat begint met aftasten en markeren van de posities en dus is er nog weinig voortgang op de belangrijkste punten op deze top. Met name de onderhandelingen op het vergoeden van klimaatschade zitten nog vast, men trekt zich terug in de loopgraven. Dat geeft me de gelegenheid om wat verder uit te weiden over dit cruciale onderwerp. Want dat dit zo cruciaal is, bleek ook vandaag weer in gesprekken met Bangladesh, Pakistan en Zimbabwe.
De klimaattop ging gisteren de tweede week in. Na een week van regeringsleiders met grote woorden - maar helaas nog kleine gebaren - is het nu aan de onderhandelaars van de partijen om te komen tot concrete teksten. Dat betekent: tot in de late uurtjes onderhandelen, schaven aan woorden in nieuwe conceptteksten en zorgen dat iedereen aan boord blijft. Dit jaar is het aan de Egyptenaren om alle 198 deelnemende landen op een lijn te krijgen. Want de eindconclusies moeten unaniem worden aangenomen.
Onderhandelaars van het Europees Parlement en de EU-landen zijn het eens over EU-klimaatwetgeving voor landgebruik. Bas Eickhout, GroenLinks-Europarlementariër was voorzitter tijdens de onderhandelingen: “Dit is een flinke ophoging van de huidige klimaatdoelen voor landgebruik en zeker ook een belangrijke boodschap tijdens de klimaattop in Egypte. Door deze deal kan Europa haar klimaatdoel voor 2030 een stapje verhogen en laten we zien dat we beloften daadwerkelijk omzetten in wetten.”
Terwijl alle Verenigde Naties-instanties waarschuwen dat we afstevenen op onontkeerbare klimaatontwrichting, gaat het publieke debat over welke acties wel of niet kunnen. Soep tegen een schilderij achter glas. Je vastlijmen aan een talkshowtafel. Een klassiek concert verstoren. En de komende weken met de grote klimaattop in Sharm-el-Sheikh in het verschiet zal waarschijnlijk nog meer volgen.
Op 1 november kwam het Planbureau voor de Leefomgeving, een onafhankelijk wetenschappelijk instituut dat de klimaatplannen van het kabinet doorrekent, met z'n jaarlijkse rapport. Het kabinet gaat de klimaatdoelen weer niet halen. Net als vorig jaar. En het jaar daarvoor. En het jaar dáárvoor. Wij hebben de plannen om de klimaatdoelen wél te halen.