1. Het Europees landbouwbeleid, hoe zat dat ook alweer?

Afgelopen juli besloten de EU-regeringsleiders dat de komende zeven jaar dertig procent, zo’n 365 miljard euro, van het EU-budget wordt uitgegeven als landbouwsubsidie. Dit bedrag staat vast, de voorwaarden waaronder dit geld wordt uitgegeven zijn vastgelegd in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) en worden nu herzien. Onderzoeken laten zien dat het huidige Europese landbouwbeleid slecht is voor natuur en milieu.

De nadruk in het GLB ligt op hectarebetalingen: hoe meer land, hoe meer geld. Dit werkt schaalvergrotingen en massaproductie in de hand. Om subsidie te kunnen krijgen moeten boeren voldoen aan een aantal basiseisen, maar die zijn zwak en doen niets voor klimaat en biodiversiteit. Bovendien is het beleid oneerlijk, tachtig procent van alle directe betalingen gaat naar twintig procent van de boeren.

2. Waar gaat het Europees Parlement nu over stemmen?

De Europese Commissie kwam in 2018 met een herzieningsvoorstel. Sindsdien zijn het Europees Parlement en de Europese Ministers (de Europese Raad) ieder bezig met het innemen van een onderhandelingspositie. De stemming van deze week bepaalt de positie van het Europees Parlement. De Europese landbouwministers bepalen binnenkort hun gezamenlijke standpunt. Daarna beginnen de onderhandelingen tussen beide EU-instellingen over de uiteindelijke wet. 

3. Is het oorspronkelijke voorstel van de Europese Commissie goed?

Nee. Zelfs de Europese Rekenkamer leverde flinke kritiek op het voorstel. In het voorstel verplaatst de focus zich van de basiseisen naar vrijwillige ‘ecoschemes’: extra geld voor boeren die maatregelen voor het milieu nemen. De voorwaarden daarvoor zijn erg onduidelijk, wat ten koste gaat van de natuur.

Dit voorstel kwam trouwens nog van de vorige Commissie. De nieuwe Commissie van Ursula von der Leyen is bezig met de Green Deal en wil strikte klimaat- en biodiversiteitsdoelen stellen. Goed landbouwbeleid is cruciaal om deze doelen te halen. De Europese Commissie liet het oude GLB-voorstel echter ongewijzigd. Daarom hangt alles af van de komende stemming in het Europarlement. 

4. En de landbouwministers in de Europese Raad?

De Europese landbouwministers hebben weinig oog voor het milieu. Een meerderheid van de landen wil een GLB dat zoveel mogelijk nationale beleidsvrijheid toelaat. In de praktijk betekent dat zo laag mogelijke eisen ten koste van de natuur. 

5. Zal het Europees Parlement de situatie rechttrekken?

Hierover in een interne strijd gaande in het Europees Parlement. De Landbouwcommissie wil het voorstel afzwakken, maar de Milieucommissie wil het juist aanscherpen. Om de plenaire stemming geordend te laten verlopen, is de afgelopen tijd onderhandeld over compromissen. Vorige week kondigde de christendemocraten, socialisten en liberalen aan dat ze een akkoord hadden, maar de deal kwam meteen onder vuur te liggen. Het GLB dreigt weer zeven jaar niets voor natuur en klimaat te doen. 

6. Waarom is de deal van de christendemocraten, socialisten en liberalen slecht?

Het compromis van de drie fracties is net zo zwak als het verouderde Commissievoorstel. Drie voorbeelden:

• Basiseisen. Boeren moeten ruimte houden op hun land voor natuur, bijvoorbeeld met hagen, houtwallen en slootkanten. Dit is een basiseis om subsidie te kunnen ontvangen. Maar de deal kopieert huidig geldende regels die vol met uitzonderingsposities zitten, waardoor ze betekenisloos zijn. Dit is een van de oorzaken waarom studies uitwijzen dat het GLB faalt.
• Ecoschemes. Dit zijn maatregelen die een boer vrijwillig neemt en extra geld voor ontvangt. In de deal zijn landen volledig vrij hoe ze de ecoschemes ontwikkelen. Daarnaast zet het compromis een maximum op het geld dat landen aan ecoschemes (en dus vergroening) kunnen besteden. Dit is een grote wens van de landbouwlobby. 
• Green Deal-doelen. Het compromis laat na om bindende milieu- en klimaatdoelen in de wetgeving op te nemen die de Europese Commissie de mogelijkheid geeft om, in het uiterste geval, een EU-land voor de rechter te slepen als de boel niet op orde is. De natuur-, klimaat-, pesticiden-, antibiotica- en kunstmestdoelen die uit de Green Deal voortvloeien worden genegeerd.

7. Kan die deal nog worden aangepast?

Het komt nu aan op de progressieve Europarlementariërs binnen de socialisten en liberalen. Er is onvrede binnen die fracties over het compromis en er liggen goede alternatieven van de Europese Groenen. De vraag is in hoeverre deze Europarlementariërs durven af te wijken van de fractielijn.

8. Zijn er nog meer kwesties om in de gaten te houden?

Naast de basiseisen, ecoschemes en Green Deal-doelen, wordt er nog meer gestemd.

• Vegaburgers. Het meest besproken GLB-voorstel: er ligt een voorstel om namen als ‘burger’ en ‘worst’ te verbieden voor vleesvervangers. De Groenen stellen een alternatief voor: zulke namen mogen gewoon gebruikt worden zolang duidelijk is dat er geen vlees in zit. Wint het gezonde verstand van de vleeslobby? 
• Gesubsidieerde vlees- en wijnreclames. “Kip, het meest veelzijdige stukje vlees!” Een reclame gefinancierd met belastinggeld via het GLB. Of EU-geld voor promotie van grote Franse champagnehuizen. De Europese Groenen proberen daar een einde aan te maken.
• Subsidieplafond. Grootgrondbezitters krijgen het meeste geld, dat is oneerlijk. Als het aan de Europese Groenen ligt, komt een eind aan de directe betalingen, maar dat voorstel heeft weinig kans van slagen. Een limiet op de hoeveelheid subsidie een boer kan ontvangen, zal wel aangenomen worden. Vraag is nog of het een betekenisvol plafond wordt. GroenLinks zet in op 60.000 euro per jaar. 
• Vee-plafond. Dit is gelinkt aan de basiseisen. De Groenen willen dat er een maximum komt op de hoeveelheid vee dat een boer per hectare land mag houden om in aanmerking te kunnen komen voor subsidie. Zo wordt dierenwelzijn bevorderd en neemt de veestapel en milieudruk af.

9. Wanneer is er een uitslag?

Dinsdagochtend debatteert het Europees Parlement, dinsdag beginnen ook de (digitale) stemmingen. Door de grote hoeveelheid amendementen (zo’n tweeduizend) is de rest van de week gevuld met lange GLB-stemmingsrondes. In de tussentijd wordt steeds duidelijker hoe de uiteindelijke tekst eruitziet. Vrijdagavond vindt de laatste stemming over de volledige tekst plaats, om 21.30 uur zou het resultaat bekend moeten zijn.